H μάχη των Πλαταιών υπήρξε κορυφαίο γεγονός της αρχαιότητας και σύμφωνα με τους ευρωπαίους ακαδημαϊκούς, διέσωσε τον ελληνικό και ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Το πεδίο της ιστορικής μάχης έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος. Στον αρχαιολογικό χώρο Πλαταιών, από τα πλέον ενδιαφέροντα ορατά λείψανα του σημερινού χώρου αποτελεί ο οχυρωματικός περίβολος της αρχαίας πόλης, συνολικού μήκους 4,5 περίπου χιλιομέτρων διαφόρων χρονικών περιόδων κυρίως από τον 5ο αιώνα π.χ – 4ο μ.X σώζονται ωστόσο και λιγοστά λείψανα προϊστορικών τειχών. Οι περίβολοι διαθέτουν και τετράγωνους πύργους κατά διαστήματα.
Με την σμίλη του Πραξιτέλη
ΒΔ της οχυρωμένης ακρόπολης βρίσκεται κτισμένος ο δωρικός ναός της Ήρας. Μέσα σ’αυτόν ήταν στημένο το άγαλμα της Ήρας, έργο του γλύπτη Πραξιτέλη.
ΒΔ του Ηραίου κτίστηκε ο Ξενώνας ή Καταγώγιον για να καταλύουν σε αυτό οι προσκυνητές του Ηραίου. Ήταν τετράπλευρο με πολλά δωμάτια μοιρασμένα στους δυο ορόφους κάθε πλευράς και εσωτερική κεντρική αυλή. Σώζεται σήμερα μόνο μια γωνία και μια πλευρά του μεγάλου αυτού οικοδομήματος.
Λίθινα θεμέλια αποδόθηκαν στο βωμό που έκτισαν οι Έλληνες, κατά παραγγελία του δελφικού μαντείου, μετά τη νικηφόρα μάχη των Πλαταιών για να τιμήσουν τον Ελευθέριο Δία που τους χάρισε τη νίκη. Ο βωμός αποτελούσε κεντρικό μέρος της ετήσιας γιορτής των «Ελευθερίων». Κοντά στο βωμό του Ελευθερίου Διός ανεσκάφη τάφος με πλάκες, που περιείχε πολλούς σκελετούς και καθόλου κτερίσματα. Θεωρήθηκε ότι είναι το « κοινό μνημείο » των πεσόντων Ελλήνων στη μάχη του 479 π.χ.
Σε όλη την έκταση που περικλείεται από τον οχυρωματικό περίβολο σώζονται λείψανα τουλάχιστον από τον 6ο – 15 μ.X που κτίστηκαν εν μέρει με αρχαίο υλικό.
