ΠΑΝΑΓΙΑ ΛΟΤΖΙΑ

Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται περίπου 100 μ. νότια του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, στην άλλοτε συνοικία Αρμενιά, απέναντι σχεδόν από τα λουτρά της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Την αρχική κατασκευή της δεν την γνωρίζουμε. Κατά την ανέγερσή της όμως χρησιμοποιήθηκαν αρχαίες κολώνες και έξι κορινθιακά κιονόκρανα. Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας υπήρξε μητρόπολη των Φράγκων κι εδώ έλαβαν χώρα οι στέψεις και άλλες τελετές των δυτικών αρχόντων.

Πιθανότατα να έλαβε χώρα εδώ και η στέψη του νεαρού Δούκα των Αθηνών GuydelaRoche, το 1294, που ήταν ο τελευταίος Δούκας από τη συγκεκριμένη οικογένεια. Από την περίοδο αυτή πρέπει να προέρχονται και τα δύο μαρμάρινα λιοντάρια στο κάτω τμήμα του ξυλόγλυπτου δεσποτικού θρόνου του ναού, λόγω της ομοιότητάς τους με δυτικά παραδείγματα. Μετά τους σεισμούς του 1853 και 1914 έπαθε σοβαρότατες ζημιές και η αψίδα του νέου επανακτίστηκε. Η τελική ανακασκευή της εκκλησίας έγινε το 1920.

Ναός ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ

Ένα χιλιόμετρο νοτιοανατολικά της Θήβας, στο δρόμο προς Μοσχοπόδι, υπάρχει ένας σημαντικός για τη Θήβα ναός, αφού εκεί γιόρταζαν οι κάτοικοι της πόλης το Πάσχα. Μία μαρτυρία του Πάπα Ιννοκέντιου Γ’ ( 1198-1210) και το όνομα ενός ιερομόναχου ως Άγιο Φωτεινίτη, δείχνουν ότι στη θέση του σημερινού ναού, υπήρχε άλλοτε το καθολικό μικρού μοναστηριού. Η ανασκαφή του πρώτου αυτού ναού έγινε από τον Ακαδημαϊκό Ορλάνδο Αναστάσιο το 1940.

Είχε τη μορφή σταυροειδή με τρούλο και μάλιστα αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα εγγεγραμένου με τρούλο, καθώς η πρόθεση προσκολλήθηκε στη ΒΑ πλευρά του ναού. Ο Ορλάνδος τοποθετεί χρονολογικά τον ναό στο β’ μισό του 10ου αι μ.Χ ενώ ο Ακαδημαϊκός Μπούρας στο 12ο αι. Τμήμα του αρχικού ναού είναι σήμερα ορατό στον επισκέπτη ενώ ο σύγχρονος ναός έχει χτιστεί το 1958.

Ναός Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου

Κοντά στην συμβολή των οδών Δίρκης και Πελοπίδου βρίσκεται μικρός ναός του 19ου αιώνα, αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο. Κάτω από αυτόν αποκαλύφθηκε ο ναός του Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, μοναδικό δείγμα ηγεμονικού παρεκκλησίου, το οποίο ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης θολωτής βασιλικής με ορθογώνια εξωτερική αψίδα. Από την σωζόμενη κτητορική επιγραφή, ενσωματωμένη στην ανατολική πλευρά του νεωτερικού ναϋδρίου, ο επισκέπτης πληροφορείται ότι οικοδομήθηκε το έτος 872/3 σύμφωνα με την επιγραφή που ήταν σκαλισμένη στο μαρμάρινο κοσμήτη, στην κόγχη του ιερού, με δαπάνη του κρατικού αξιωματούχου βασιλικού κανδιδάτου Βασιλείου.

Ο ναός αυτός είχε αρχικά το ίδιο μέγεθος με την Παναγία Σκριπού στον Ορχομενό. Μετά την καταστροφή του, ίσως τον 10ο αι., κτίστηκε στα θεμέλιά του τον 11ο ή 12ο αι., μικρός μονόχωρος ναός. Σύγχρονες με αυτόν είναι και οι ταφές, μία στο εσωτερικό του και άλλες νότια και ανατολικά. Κατά την οθωμανική περίοδο ο ναός χρησιμοποιήθηκε πιθανόν και ως τέμενος, καθώς περισυλλέχθηκαν από τον χώρο οθωμανικές επιτύμβιες στήλες. Το σημερινό ναϋδρίο του 19ου αιώνα, κτίστηκε στον χώρο του Ιερού Βήματος του 12ου αι., και το όνομα του τιμώμενου σε αυτό Αγίου Βασιλείου προέρχεται πιθανόν από την παρερμηνεία της εντοιχισμένης επιγραφής.

Tips

Κοντά στην συμβολή των οδών Δίρκης και Πελοπίδου βρίσκεται μικρός ναός του 19ου αιώνα, αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο. Κάτω από αυτόν αποκαλύφθηκε ο ναός του Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, μοναδικό δείγμα ηγεμονικού παρεκκλησίου, το οποίο ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης θολωτής βασιλικής με ορθογώνια εξωτερική αψίδα.

Φωτογραφίες